همانگونه كه پيشتر نيز گفتيم پيامبر اسلام ص فرمودنده اند كه حجامت در روز سه شنبه، هفدهم، نوزدهم و يا بيست يكم ماه قمري صحت بخش بيماري يك سال است.

مشابه اين حديث ـ كه بر بعد پيشگيري حجامت تاكيد دارد ـ به گونه هاي مختلف از معصومين  ع به طور متواتر و فراوان در كتب معتبر روايي موجود مي باشد.

در حدیث معراج نیز آمده است:
یا محمد،احتجم و امر امتک بالحجامه
یعنی: ای محمد حجامت کن وامتت را به حجامت امر کن.

با توجه به احاديث مختلف نيز در مي يابيم كه حجامت براي همه امت پيامبر
توصيه شده است، نه فقط بيماران، حجامت منظم پيشگيري كننده از طيف وسيعي از بيمارهاي قلبي و عروقي، ريوي، گوارشي، طحال، كبد، روحي و رواني و... مي باشد.

فصل سوم
آموزش حجامت

1- عوامل تعیین کننده تعداد وفواصل حجامت تر

1- محیط زیست
2- تغذیه
3- تحرک و ورزش
4- نوع بیماری
5- جنس
6- طبع
7- سن

محیط زیست:
گرمی و سردی و رطوبت هوای منطقه و آلودگی هوا می تواند تعیین کننده فواصل حجامت تر در آن منطقه باشد.

در مناطق سرد سیر نیاز به حجامت تر کمتر می باشد وبالعکس در شرایط آب و هوایی گرم حجامت تر باید بیشتر انجام گیرد.

هوای آلوده شهری انجام حجامت تر را ضروری میسازد، تا سم زدایی از طریق حجامت تر انجام پذیرد.

در شرایط آب وهوای مطبوع وهوای پاک نیاز به حجامت کاهش پیدا می کند
مثلاً در شرایط مساوی، کسی که در تهران زندگی می کند در مقایسه با شخصی که در یکی از روستاهای خوش آب و هوا در ارتفاعات وباکسی که در حوالی نطنز زندگی میکند، فرد تهرانی به 3 مرحله حجامت در سال وفرد ساکن نطنز 2مرحله در سال وفرد ساکن ارتفاعات به یک مرحله در سال نیاز پیدا می کند.
 
تغذیه:
کیفیت وکمیت نوع تغذیه دفعات نیاز به حجامت تر را تعیین می کند، مثلاً کسانی
که2 وعده در شبانه روز غذا میل می نمایند وقبل از سیر شدن دست از طعام می کشند و تا گرسنه نشده اند بر سر سفره غذایی نمی نشینند، خیلی کمتر دچار غلبه اخلاط خونی می شوند وحجامت سالانۀ یک الی دو مرحله در بهار و پائیز برای آنان کافی است لکن افرادی که موارد فوق را رعایت نمی کنند بیشتر دچار غلبه اخلاط  می شوند.

 همچنین مصرف غذاهای غیر طبیعی، کنسرو شده وحاوی مواد نگهدارنده
شیمیایی و گاز دار، روغن های نباتی، مایع و شیرینی های غیر طبیعی وگوشتهای سرد منجمد شده مانند گوشت گاو و گوساله، سوسیس کالباس و ماهی نیاز به حجامت تر را افزایش می دهد.

سن :
سن بیمار یکی از فاکتورهای بسیارمهم در تجویز حجامت است، به طور کلی
حجامت از چهار ماهگی شروع می شود واز این سن براساس حدیث هر ماه یکبار
میتوان طفل را حجامت کرد.

اگر بخواهیم این حدیث را اجرا کنیم ماههای زمستان و اوج گرمای تابستان را
حذف می کنیم ودر سال به طور کلی از طفل پنج بار حجامت می گیریم سه بار در فصل بهار و دوبار در فصل پائیز.
و به همین ترتیب هر سال 2 الی 3 مرحله حجامت انجام می شود تا سن 14 سالگی از این سن به بعد میزان حجامت را به 2 مرحله در سال کاهش می دهیم و همین رفتار را ادامه می دهیم تا سن سی و پنج سالگی در این سن حجامت سر وحجامت ساکرال را نیز به حجامت سالانه افراد اضافه می کنیم که هر کدام از انواع حجامت یک مرحله خواهد بود و در سن چهل سالگی به این رفتار،حجامت ساق را نیز اضافه می کنیم.
 
این حجامت به تناسب موقعیت جغرافیایی، تحرک و تغذیه وطبع میتواند افزایش داشته باشد یعنی چنانچه فردی دموی بود میتوان او را به تعداد سن روز فاصله حجامت کرد یعنی اگر فردی 22 سال سن دارد به فاصله هر 22 روز میتوان او را حجامت کرد ولی این فاصله حجامت برای سایر طبایع ضروری نیست مگر اینکه تحرک ناکافی، تغذیه ناسالم و یا محیط زیست یا آب و هوای آلوده داشته باشد.

آلودگی صوتی نیز در این مرحله به عنوان عامل سودازا در ردیف آلودگی خونی قرار می گیرد و تا پایان عمر سالانه یک الی دو مرحله حجامت ادامه پیدا می کند.

جنس فرد:
از دیدگاه طب اسلامی جنس عامل مهمی برای پذیرش و یا مقاومت بیماریهای خاص می باشد.

جنس مذکر گرم مزاج وجنس مؤنث سرد مزاج تعریف می شود .
 در صورت وجود استثناء و وجود علائم بالینی مبنی بر سرد مزاج بودن فرد مذکر و یا گرم مزاج بودن فرد مؤنث برخورد جداگانه با جنس صورت می گیرد.

بنابراین جنس مذکر نیاز به حجامتتر بیشتری دارد وجنس مؤنث نیاز به حجامتتر کمتری دارد، این نیاز به یک مرحله در سال کاهش پیدا می کند ولی برای زنانی که دچار اختلال قاعدگی ماهانه هستند و یا در سن یائسگی بسر می برند، نیاز به حجامت افزایش پیدا می کند.
 
علاوه بر آن برای کسانی که به منظور افزایش قد حجامت می کنند بویژه آنکه در سن نوجوانی وتا قبل از 25 سالگی بسر می برند تعداد حجامت سالیانه آنان به 5حجامت در سال قابل افزایش است.

طبع فرد:
- افراد دموی مزاج نیاز به حجامت بیشتری دارند. این افراد می توانند حداقل سالی 3مرحله وحداکثر هر ماه یکبار حجامت تر داشته باشند.

- افراد صفراوی مزاج نیز تعداد حجامت تر بیشتری نیاز دادند. این افراد از حجامت بهره فوری می گیرند لکن مصرف مواد غذایی وداروهای صفرابر، درمان این افراد را کاملتر می کند.

- افراد بلغمی مزاج بسته به شرایط جسمی وبیماریشان می توانند تا چند مرحله حجامت تر شوند وشرایط تغذیه، تحرک و محیط زیست آنان تعیین کننده تعداد حجامت تر آنها خواهد بود.

- افراد سوداوی مزاج نیز بسته به شرایط جسمانی ونیاز آنها ، حجامت تر خواهند
داشت وپزشک معاینه کننده بر حسب تشخیص بیماری آنها تعیین خواهند کرد که چه تعداد حجامت تر کمک کننده است.
آنچه که مسلم است اینکه افراد سوداوی وبلغمی نیاز به حجامت تر کمتری دارند تا افراد دموی وصفراوی.

 زمان مناسب برای انجام حجامت

بهتر است بدانید زمان نقش مهمی در حجامت بادکش ندارد وحجامتی که برای آن معمولا زمان تعیین می گردد حجامت تر یعنی حجامت با خراش و خونگیری می باشد.

زمان مناسب برای انجام حجامت تر عبارتند از:
  باید دقت داشت حجامت دو کاربرد اصلی واساسی دارد.
الف:حجامت جهت پیشگیری و واکسینه کردن بدن در مقابل بیماریهای مختلف.
ب: حجامت  جهت درمان بیماریها

جهت پیشگیری وسلامت بدن بهتر است حجامت در اول فصل بهار وفصل پائیز انجام شود ودر صورت نیاز تکرار حجامت تر، نوبت بعدی می تواند در هفتم حزیران که تقریباً اواخر خرداد می باشد انجام شود.

حجامت درحالت غیر اورژانسی ترجیحاً باید در 2هفته وسط ماه قمری انجام شود.

ایام مطلوب در این چهارده روز عبارتند از 17 و 12 و 21 ماه قمری که جزو ایام
پرفشار بوده وبرای انجام حجامت های درمانی بسیار مفید می باشند.

 در روزهای بسیار گرم ویا بسیار سرد بهتر است حجامت تر انجام نشود.

حجامت تر در حالت غیر اورژانسی در روز جمعه ممنوع می باشد ودرصورت
اضطرار با خواندن آیة الکرسی میتوان حجامت انجام داد.

 بهترین ساعت برای حجامت ساعت حضور ماه در وسط آسمان است که جدول آن در کتاب حجامت از دیدگاه اسلام (تالیف استاد خیراندیش)طراحی شده است .

بهترین روز از نظر هفته، روزهای سه شنبه وپنجشنبه است؛ در روز چهار شنبه نیز با قرائت آیة الکرسی می توان حجامت کرد.

باید توجه داشت این زمانها عمدتاً برای حجامت پیشگیری یا درمانی که حالت اضطراری ندارد می باشد اما در بیماری هایی که حالت اورژانسی دارد با صلاحدید پزشک طب اسلامی وسنتی تمام محدودیت ها برداشته می شود وفرد با خواندن آیه الکرسی می تواند حجامت تر را انجام دهد.

 برای هرفرد انجام چندمرحله حجامت درسال تجویز می شود ؟

حجامت بادکش رادر صورتی که در آن افراط نگردد میتوان در طی سال از یک تا چند بار در روز بسته به نوع و کاربرد آن انجام داد.
اما در حجامت تر ویعنی با بادکش و خونگیری برای طبایع بلغمی وصفراوی انجام 1 الی3 مرحله در سال مفید است و بیشتر از آن نباید تجویز نگردد.

برای طبایع سوداوی به همراه یک سلسله تمهیدات درمانی دیگر تعداد را میتوان افزایش داد.

سقف حجامت مورد نیاز طبایع دموی؛ سن روز فاصله است.
 یعنی فردسی ساله سی روز یکبار؛ چهل ساله چهل روز یکبار؛ و... و البته کمتر از سی روز یکبار نباید تجویز گردد.

تذکر: سن روز فاصله جهت امورات درمانی است نه پیشگیری.

 ایام مناسب جهت حجامت

زمان مناسب جهت انجام حجامت را از سه بُعد بررسی می نماییم .
-در طی سال چه فصول و ماه هایی برای حجامت مناسب تر است ؟
-در هر ماه چه روزهایی برای حجامت مناسب است ؟
-در هر روز چه ساعتی جهت انجام حجامت مناسب تر است ؟
امام رضاع:

 فصل بهار روح زمان هاست و در این فصل خون به هیجان در میآید.
لذا از فصد و حجامت در این فصل استفاده کن.
امام صادق ع حجامت کردن در ثلث اول فروردین ماه (آذر ماه رومی) باعث
صحت یک سال از بیماری هاست به اذن خداوند متعال.
در احادیث ائمه معصومین علیه السلام به خصوص امام رضا ع از حجامت در ماه کانون اول رومی دی ماه نهی شده است.

به طور کلی به ترتیب فصول بهار ـ پاییز ـ تابستان و زمستان جهت انجام حجامت توصیه شده اند.

البته بیان این ترتیب بدین معنی نیست که حجامت در فصول زمستان بی فایده می باشد، بلکه مؤید تاثیر بهتر حجامت در ترتیب عنوان شده می باشد و چه بسا با تشخیص پزشک، حجامت حتی در دی ماه نیز در راستای درمان بیمار لازم تشخیص داده شده و تجویز شود. در این صورت نباید صدقه دادن، تلاوت آیة الکرسی و صلوات فرستادن را فراموش نمود.

التماس دعا

 اما حجامت در چه روزهایی بیشتر توصیه شده است ؟
 
تاثیر جاذبه ماه و خورشید بر روی جانداران از دیرباز مورد توجه دانشمندان و حکما بوده است. در برخی احادیث نیز بر حجامت در ایام پر فشار ماه که جاذبه و خورشید در حداکثر میزان است تاکید شده است.

جاذبه ماه و خورشید همچنان که برآب دریا تاثیر دارد و باعث جزر و مد آب میشود همچنین بر ترکیبات موجود در خون انسان نیز موثر می باشد. و امروزه این مسئله کاملاً به اثبات رسیده است .

امام رضا ع می فرماید:
خون در افزایش هلال ماه افزایش می یابد و در کاهش هلال کاهش می یابد.

رسول اکرم ص: هر کس روز سه شنبه هفدهم یا نوزدهم یا بیست و یکم ماه قمری حجامت کند ، شفای بیماری یکسال او خواهد بود .

در روایت دیگری هفتم ماه حزیران رومی تیرماه  برای حجامت توصیه شده است.
با توجه به روایات مختلف و متعدد، حجامت در روزهای هفتم، چهاردهم، هفدهم،نوزدهم، و بیست و یکم ماه قمری به عنوان بهترین روزها تاکید شده است.
با توجه به روایات مختلف و تطبیق آن با تاثیر جاذبه ماه می توان چنین نتیجه گرفت که دهه دوم هر ماه قمری برای حجامت بهتر از سایر ایام ماه است.

حجامت در هفته :
احادیث و روایات فراوانی پیرامون حجامت در هفته وجود دارد و برخی روزهای هفته برای حجامت توصیه بیشتری شده اند.آنچه در احایث مختلف وجود دارد استحباب حجامت در روز دوشنبه و پنجشنبه و نهی آن در روز جمعه می باشد .
ذکر این نکته مجدداً لازم است در صورتی که وضعیت بیمار ایجاب کندو اضطراری وجود داشته باشد بر طبق روایات معصومین با دادن صدقه وتلاوت آیة الکرسی و ذکر صلوات، حتی در روز جمعه نیز می توان حجامت نمود .
 
ساعات مناسب جهت انجام حجامت: بهترین ساعات روز برای حجامت ساعت دوم و سوم پس از طلوع خورشید و ساعات نزدیک به غروب می باشد.

5- سن مناسب برای انجام حجامت
در طب سنتی، برخی حکما ـ از قبیل بوعلی سینا و جرجانی ـ حجامت را از 2 تا 66 سالگی تجویز نموده اند. اما در طب اسلامی شروع حجامت جهت پیشگیری، از 4ماهگی تجویز شده است .

در حدیثی از پیامبر اکرم ص که در کتب گوناگون ـ از جمله استبصار جلد  1صفحه 44 وارد شده است، ایشان به حجامت نقره در اطفال بالاتر از چهار ماه به فاصله هر ماه یکبار توصیه نموده اند و آثار فراوانی برای آن ذکر نموده اند.

همچنین در روایات اسلامی حدیثی مبنی بر عدم انجام حجامت در افراد کهنسال مشاهده نشده است. به عبارت دیگر حجامت محدودیت سنی ندارد .
حضرت امام رضا ع در رساله ذهبیه حجامت را در بالغین متناسب با سن فرد تجویز نموده اند. مثلاً حجامت برای فرد  46 ساله هر  46 روز یکمرتبه و برای فرد  66ساله هر  66 روز یک بار تجویز شده است .

تذکر 1: این فواصل برای پیشگیری از بیماریها توسط حجامت می باشد و فواصل مناسب جهت حجامت فرد بیمار باید توسط پزشک معالج تجویز شود .

تذکر2: به تجربه ثابت شده است که حجامت در اطفال و کودکان موجب افزایش رشد قد و وزن، رفع لاغری، بی اشتهایی، ضعف، تقویت سیستم ایمنی و دفاعی و بالاخره کاهش اختلالات رفتاری و بیقراری و پرخاشگری در ایشان می شود .

تذکر3: در کتب طب سنتی، جهت درمان زردی یرقان فیزیولوژیک چند خراش
کوچک سطحی در لبه و پشت لاله گوش نوزاد تجویز شده است .
 
تذکر4: در گذشته حجامت نقش واکسیناسیون فعلی را برای کودکان داشته است و مقاومت آنها در برابر بیماریها توسط حجامت زیاد می شده است، مثلاً رازی در کتاب الجدری و الحصبه از حجامت جهت واکسیناسیون افراد زیر 14 سال در برابر آبله نام برده است .
عده ای نیز معتقدند حجامت در سنین بلوغ موجب کاهش پرخاشگری وسایر عوارض بلوغ می شود .

6- عوارض حجامت بی قاعده
چنانچه حجامت بدون قاعده و اصول آن انجام شود مانند عملی که از روی قائده نباشد عوارض خاصی را در بر خواهد داشت در صورت یک بار انجام آن میتواند عوارض خاص موقتی بر بدن داشته باشد مانند پرخوابی، ضعف بدن، سرگیجه، سردی بدن و... و اگر حجامت های ناصحیح و بی قاعده بطور دائم تکرار گردد میتواند حامل مشکلات بیشتری مانند برهم خوردن تعادل مزاج کلی بدن، بهم خوردن نظم چاکراهای انرژی بدن، ضعف ماندگار و سرگیجه، آسیب به عضو حجامت شده و... باشد. لذا در انجام حجامت باید حتماً به افراد خبره و متخصص مراجعه نمائید و از حجامت سر خود اجتناب کنید.

7- منع حجامت در برخی افراد
تشخیص انجام حجامت،نوع حجامت،تعداد، مکان و منع حجامت صرفاً به عهده پزشک وطبیب طب سنتی است.

اما بطور کلی افرادوشرایط ذیل منع حجامت تر دارند:
1-ضعف مفرط   
 2- خانم ها در ایام حیض
 3- کم خونی شدیدو هموفیلی
 4-کمبود پلاکت
 5- در افراد دارای طبع سردودارای غلبه بلغم
 6- روز جمعهمگر در حالت اضطرار با خواندن آیت الکرسی
 7- زنان باردار قبل ازورود به 5 ماهگی  
 8- در زمستان و هوای بسیار سرد مگر برای افراد دارای طبع گرم حسب نظرطبیب طب سنتی.